Ισχυρισμός 1: Το έργο του Ελληνικού στην Αθήνα θα αποτελέσει μελλοντικά μια ανοιχτή φυλακή για τους κατοίκους του, καθώς βασίζεται στο σχέδιο των «πόλεων των 15 λεπτών».
Συμπέρασμα 1: Παρότι το έργο του Ελληνικού δηλώνει ότι υλοποιείται στη βάση του μοντέλου των «πόλεων των 15 λεπτών», δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να αποτελέσει ανοιχτή φυλακή ή περιοχή όπου οι μετακινήσεις θα περιορίζονται.
Ισχυρισμός 2: Οι «πόλεις των 15 λεπτών» είναι ένα πολιτικό σχέδιο που στοχεύει στην επιβολή πλήρους ελέγχου στον πληθυσμό, περιορίζοντας τις μετακινήσεις των πολιτών και οδηγώντας σε μια ψηφιακή δουλεία που οργανώνεται από τις κυβερνήσεις.
Συμπέρασμα 2: Η έννοια των «πόλεων των 15 λεπτών» αποσκοπεί στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της αστικής οικολογίας και δεν έχει καμία πρόθεση να «περιορίσει τις μετακινήσεις». Αντιθέτως, η βασική ιδέα είναι οι κάτοικοι να μπορούν να καλύπτουν τις περισσότερες ανάγκες τους σε ακτίνα 15 λεπτών από το σπίτι τους. Οι δηλώσεις της Κριστίν Άντερσον χρονολογούνται από το 2023 και επανεμφανίζονται συχνά στο διαδίκτυο, έχοντας ελεγχθεί επανειλημμένα από φορείς επαλήθευσης γεγονότων.
Η έννοια των «πόλεων των 15 λεπτών» είναι ένα πολεοδομικό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο οι βασικές υπηρεσίες, όπως τα καταστήματα, τα σχολεία και οι χώροι αναψυχής, πρέπει να είναι προσβάσιμες με τα πόδια ή με ποδήλατο μέσα σε λιγότερο από 15 λεπτά. Στην ιδέα αυτή βασίζεται και το αστικό έργο του Ελληνικού, στη ριβιέρα της Αθήνας στην Ελλάδα.
Τον Οκτώβριο, αναρτήσεις στο Facebook, όπως εδώ και εδώ, και στο TikTok στα ελληνικά κοινοποίησαν ένα βίντεο του 2024, στο οποίο φαίνεται ένας άνδρας μπροστά από το εργοτάξιο του Ελληνικού στην Αθήνα, λέγοντας: ««Καλησπέρα φίλοι μου, από το Ελληνικό, που φτιάχνουνε τα έργα, τα καινούρια και κοιτάξτε τι ταμπέλες βάλανε, είναι σήμερα τις βάλανε αυτές τις ταμπέλες. Περνάει κόσμος πολύς από εδώ κάθε μέρα. Και ο νοών νοείτω, ετοιμάζουνε τις καινούριες φυλακές (…)». Ο άνδρας συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι οι κάτοικοι «δεν θα μπορούν να απομακρυνθούν περισσότερο από 15 λεπτά από το σπίτι τους». Το βίντεο κοινοποιήθηκε από κυπριακούς λογαριασμούς στο Facebook.
Άλλες αναρτήσεις στο Facebook στα ελληνικά, όπως εδώ ή εδώ, από τον Σεπτέμβριο και αρχές Οκτωβρίου, αναπαράγουν τη συνέντευξη της Γερμανίδας ευρωβουλευτού του ακροδεξιού κόμματος AfD, Κριστίν Άντερσον, η οποία ισχυρίζεται ότι οι «πόλεις των 15 λεπτών» δεν αποτελούν ένα οικολογικό σχέδιο, αλλά ένα βήμα προς τον πλήρη έλεγχο των πληθυσμών. Υποστηρίζει ότι οι κάτοικοι θα μπορούσαν να εγκαταλείπουν τη γειτονιά τους μόνο μερικές φορές τον χρόνο, ενώ οι πιο πλούσιοι θα αγόραζαν άδειες για να μετακινούνται ελεύθερα.
Ωστόσο, οι ισχυρισμοί αυτοί είναι ψευδείς και στερούνται πλαισίου.
Τι ισχύει
Η έννοια των «πόλεων των 15 λεπτών» είναι ένα σχέδιο που προτάθηκε από τον γαλλοκολομβιανό πολεοδόμο Κάρλος Μορένο, καθηγητή στη Σορβόννη του Παρισιού. Το σχέδιο αυτό βασίζεται σε μια αρκετά φιλόδοξη ιδέα: να μπορεί κάθε κάτοικος μιας πόλης να έχει πρόσβαση, το πολύ μέσα σε δεκαπέντε λεπτά με τα πόδια ή με ποδήλατο, σε όλες τις βασικές υπηρεσίες της καθημερινής ζωής — όπως τα καταστήματα, η ιατρική περίθαλψη, η διατροφή, ο πολιτισμός ή η ψυχαγωγία.
Η έννοια στηρίζεται στη μικτή χρήση γης και στον σχεδιασμό της εγγύτητας, που σημαίνει πρακτικά ότι οι γειτονιές δεν θα είναι πλέον αποκλειστικά οικιστικές, αλλά θα συνδυάζουν κατοικίες, εμπορικά καταστήματα, σχολεία κ.ά. Μια τέτοια οργάνωση μειώνει την ανάγκη για μετακινήσεις, ιδιαίτερα με μηχανοκίνητα μέσα· ενθαρρύνει το περπάτημα, την ποδηλασία και τα μέσα μαζικής μεταφοράς, συμβάλλοντας παράλληλα στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Πρόκειται για μια προσέγγιση που επιδιώκει να επαναφέρει την ισορροπία στη σύγχρονη πόλη, η οποία σήμερα υποφέρει από την κυκλοφοριακή συμφόρηση, τη ρύπανση και κυρίως από τη σπατάλη χρόνου λόγω των μετακινήσεων.
Η ιδέα είναι να ενισχυθεί η εγγύτητα και η ποικιλία των λειτουργιών σε κάθε γειτονιά. Η πόλη των 15 λεπτών στοχεύει έτσι στη δημιουργία πιο ανθρώπινων, βιώσιμων και ανθεκτικών χώρων, όπου η ποιότητα ζωής υπερέχει της ταχύτητας και της απόστασης.
Ο στόχος, επομένως, δεν είναι σε καμία περίπτωση να απαγορευτούν οι μεγάλες ή γενικά οι μετακινήσεις, αλλά να προσφερθεί η δυνατότητα στους κατοίκους να ζουν τοπικά, χωρίς να εξαρτώνται συστηματικά από το αυτοκίνητο.
Από την εμφάνιση της έννοιας, έχει αποτελέσει στόχο θεωριών συνωμοσίας, κυρίως με ισχυρισμούς περί υποτιθέμενου περιορισμού των μετακινήσεων.
Από την πανδημία του COVID-19 και έπειτα, ορισμένοι αντικυβερνητικοί ακτιβιστές ή λαϊκιστές πολιτικοί, όπως η Γερμανίδα ευρωβουλευτής Κριστίν Άντερσον, υποστηρίζουν ότι αυτό το πολεοδομικό μοντέλο κρύβει ένα σχέδιο κοινωνικού ελέγχου· σύμφωνα με αυτούς, οι κάτοικοι θα είναι περιορισμένοι στις γειτονιές τους, θα παρακολουθούνται μέσω ψηφιακών ταυτοτήτων ή QR κωδίκων και θα μπορούν να βγαίνουν μόνο με ειδική άδεια. Οι ισχυρισμοί αυτοί, που κυκλοφορούν ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαστρεβλώνουν πλήρως την πραγματικότητα και δεν έχουν καμία νομική ή τεχνική βάση.
Στην πράξη, κανένα σχέδιο πόλης 15 λεπτών δεν επιβάλλει περιορισμούς μετακίνησης. Αντιθέτως, η ιδέα στοχεύει στο να δώσει περισσότερη ελευθερία στους κατοίκους των πόλεων, φέρνοντας πιο κοντά τις βασικές υπηρεσίες. Ωστόσο, αυτές οι φήμες βρίσκουν απήχηση σε ένα περιβάλλον αυξημένης δυσπιστίας προς τους θεσμούς, έπειτα από τα lockdowns και την αυξανόμενη ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών.
Το Παρίσι ή η Ουτρέχτη στην Ολλανδία έχουν ήδη εφαρμόσει αυτό το μοντέλο, χωρίς κανέναν περιορισμό στις μετακινήσεις των κατοίκων.
Βασισμένο σε αυτήν την έννοια είναι και το μεγάλο αστικό έργο του Ελληνικού στην Αθήνα. Από την αρχή της παρουσίασης και της έναρξης των εργασιών του, το έργο έχει δηλώσει ότι σχεδιάστηκε γύρω από αυτήν την ιδέα. Μάλιστα, στην επίσημη ιστοσελίδα του, το έργο δημοσιεύει έναν χάρτη όπου χρησιμοποιεί μια ακτίνα 15 λεπτών για να δείξει τι θα είναι προσβάσιμο στη μελλοντική περιοχή.
Τόσο στον διεθνή όσο και στον ελληνικό Τύπο αναφέρεται ότι το Ελληνικό βασίζεται στην έννοια των πόλεων των 15 λεπτών.
Επιπλέον, ο ιστότοπος του έργου προσθέτει ότι στόχος είναι να «προωθηθούν οι δημόσιες συγκοινωνίες ως ο κύριος τρόπος πρόσβασης από και προς το Ελληνικό». Ενδεικτικά, αναφέρονται χρόνοι διαδρομής από τις μελλοντικές εγκαταστάσεις προς το κέντρο της Αθήνας, το λιμάνι του Πειραιά ή ακόμη και το Διεθνές Αεροδρόμιο Αθηνών — κάτι που φυσικά δεν θα είχε κανένα νόημα αν οι μελλοντικοί κάτοικοι δεν επιτρέπεται να βγαίνουν από τα σπίτια τους για περισσότερο από 15 λεπτά.
Το Ελληνικό είναι, σύμφωνα με την κατασκευαστική εταιρεία Lamda Development, ένα από τα μεγαλύτερα αστικά έργα της Νότιας Ευρώπης. Φιλοδοξεί να μεταμορφώσει την πρωτεύουσα της Ελλάδας σε ένα πιο πράσινο και πιο συνδεδεμένο μοντέλο πόλης. Η προσέγγιση αυτή απαντά στις σημερινές προκλήσεις της Αθήνας — την κυκλοφοριακή συμφόρηση, τη ρύπανση και την έλλειψη χώρων πρασίνου — και εναρμονίζεται με τους ευρωπαϊκούς στόχους για την οικολογική μετάβαση και την ενεργειακή αποδοτικότητα.
Εξάλλου, το 2024, η Λευκωσία παρουσίασε επίσης ένα φιλόδοξο σχέδιο να μετατραπεί σε πόλη των 15 λεπτών έως το 2030. Η πρωτοβουλία αυτή καλύπτει τη μεγάλη αστική περιοχή της Λευκωσίας, με στόχο τη βελτίωση των δημόσιων συγκοινωνιών, την καλύτερη διαχείριση των χώρων στάθμευσης και την ανάπτυξη υποδομών για ποδήλατα.
Τέλος, όσον αφορά την περίπτωση του Ελληνικού στην Ελλάδα, είναι απολύτως παράνομο να περιορίζεται η κινητικότητα στη χώρα, όπως παρουσιάζεται στο βίντεο που δημοσιεύτηκε στο Facebook. Καμία διάταξη της ελληνικής νομοθεσίας ούτε κανένας ιδιωτικός φορέας δεν μπορεί να περιορίσει την ελευθερία μετακίνησης των Ελλήνων πολιτών. Στην Ελλάδα, η ελευθερία κυκλοφορίας κατοχυρώνεται από το άρθρο 5, παράγραφος 4, του Συντάγματος, το οποίο ορίζει ότι «κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να κυκλοφορεί ελεύθερα στην επικράτεια της Δημοκρατίας και να κατοικεί σε οποιοδήποτε μέρος αυτής», με την επιφύλαξη μόνο των περιορισμών που προβλέπονται από τον νόμο και κρίνονται αναγκαίοι για την εθνική άμυνα, τη δημόσια υγεία ή που επιβάλλονται ως ποινή από αρμόδιο δικαστήριο. Καμία διοικητική πράξη, είτε δημόσια είτε ιδιωτική, δεν μπορεί επομένως να περιορίσει την κινητικότητα των πολιτών εκτός αυτών των εξαιρετικών περιπτώσεων.
Στην Κύπρο, το Σύνταγμα προστατεύει επίσης αυτό το δικαίωμα στο άρθρο 14, το οποίο εγγυάται σε κάθε άτομο που βρίσκεται νόμιμα στην επικράτεια «την ελευθερία κυκλοφορίας και το δικαίωμα να επιλέγει ελεύθερα τον τόπο διαμονής του». Περιορισμοί μπορούν να επιβληθούν μόνο για λόγους εθνικής ασφάλειας, δημόσιας τάξης, δημόσιας υγείας ή για την προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τρίτων. Εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως μια σοβαρή υγειονομική κρίση ή κατάσταση πολέμου, καμία αρχή δεν μπορεί να περιορίσει την ελευθερία μετακίνησης των Κυπρίων πολιτών.
Συμπερασμα
Οι ισχυρισμοί ότι το έργο του Ελληνικού αποτελεί μια «ανοιχτή φυλακή» ή ένα μέσο κοινωνικού ελέγχου βασισμένο στην έννοια των «πόλεων των 15 λεπτών» δεν στηρίζονται σε κανένα πραγματικό στοιχείο. Η συγκεκριμένη πολεοδομική ιδέα, που σχεδιάστηκε για να φέρει τους κατοίκους πιο κοντά στις καθημερινές τους υπηρεσίες και να μειώσει την εξάρτηση από το αυτοκίνητο, στοχεύει αντιθέτως στην ενίσχυση της ελευθερίας μετακίνησης και της ποιότητας ζωής στους αστικούς χώρους. Οι «πόλεις των 15 λεπτών» δεν αποτελούν εργαλείο ελέγχου, αλλά μια αστική και οικολογική απάντηση στις σύγχρονες προκλήσεις της κινητικότητας, της ρύπανσης και της ευημερίας στις πόλεις.
