Συνοπτικά 1. Οι έρευνες δείχνουν οτι ο έλεγχος γεγονότων “δουλεύει” και δρα προστατευτικά ενάντια στην παραπληροφόρηση 2.Τα community notes δεν έχουν αντίστοιχο αποτέλεσμα στην προστασία του κοινού 3. Οι ελεγκτές γεγονότων υπόκεινται σε αυστηρό έλεγχο από διεθνείς οργανισμούς που προστατεύουν από ιδεολογική ή αλλη μεροληψία.
Σε μια απόφαση-κεραυνό για την κοινότητα των ελεγκτών γεγονότων, ο Mark Zuckerberg, διευθυντής της Meta, ανακοινωσε τη διακοπή του προγραμματος τρίτων οργανισμών επαλήθευσης πληροφοριών (third party fact checking program – 3PFC) στις πλατφόρμες της, όπως το Facebook και το Instagram. Ωστόσο, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι το Fact Check Cyprus δεν είναι μέλος του προγράμματος 3PFC. Παρόλο που υποστηρίζει τη σημασία της επαλήθευσης πληροφοριών, λειτουργεί ανεξάρτητα και δεν σχετίζεται με το συγκεκριμένο πρόγραμμα της Meta.Η απόφαση αυτή λήφθηκε στη βάση της “πολιτικής προκατάληψης” των ελεγκτων γεγονότων, καθώς και της ανάγκης για “περισσότερη ελευθερία έκφρασης”. Συγκεκριμένα η Meta δήλωσε ότι
- Starting in the US, we are ending our third party fact-checking program and moving to a Community Notes model.
- We will allow more speech by lifting restrictions on some topics that are part of mainstream discourse and focusing our enforcement on illegal and high-severity violations.
- We will take a more personalized approach to political content, so that people who want to see more of it in their feeds can.
Ο ίδιος ο Zuckerberg φαινεται να οδηγήθηκε στην απόφαση αυτή για πολιτικούς λόγους. Η απόφαση είναι χρωματισμένη ιδεολογικά, αφου αμέσως μετά την εκλογή του ο νεοεκλεγής πρόεδρος της Αμερικής Donald Trump, δήλωσε την πρόθεσή του να “τσακίσει” τον περιορισμό της ελεύθερης έκφρασης και τη λογοκρισία. Αυτό εστίασε συγκεκριμένα στην κατάργηση μέτρων και οργανισμών οι οποίοι δουλεύουν για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης (mis- and dis-information).
Εν μία νυκτί λοιπόν η Meta ήρθε να αμφισβητήσει με τον πιο πανηγυρικό τρόπο το έργο που τόσα χρόνια έκαναν και κάνουν οι ελεγκτές γεγονότων για την αντιμετώπιση της μάστιγας της παραπληροφόρησης που κυκλοφορεί στα ΜΜΕ αλλά και στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Οι μεν και οι δε, ξεκίνησαν να εκφράζουν απόψεις για τη σπουδαιότητα είτε του ελέγχου γεγονότων είτε της ελευθερίας της έκφρασης. Τελικά όμως τι ισχύει; Είναι προκατειλημμένοι οι ελεγκτές γεγονότων; Έχει αποτέλεσμα το έργο τους στον έλεγχο της χειραγώγησης της κοινής γνώμης; Ας δούμε τι λένε γι’αυτό, όχι εμείς ή αυτοί, αλλά η επιστημονική κοινότητα και οι αριθμοί.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στα Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) εξέτασε την αποτελεσματικότητα της επαλήθευσης πληροφοριών σε τέσσερις χώρες με διαφορετικά δημογραφικά χαρακτηριστικά (Αργεντινή, Νότιος Αφρική, Ηνωμένο Βασίλειο και Νιγηρία). Τα ευρήματα έδειξαν ότι η επαλήθευση βελτίωσε σημαντικά την διάκριση αληθών και ψευδών πληροφοριών, ανεξαρτήτως μορφωτικού, οικονομικού ή φυλετικού υπόβαθρου. Περαιτέρω στοιχεία προέρχονται από έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Political Behavior, η οποία αξιολόγησε παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης στα κοινωνικά δίκτυα. Η μελέτη διαπίστωσε ότι η επισήμανση ψευδών τίτλων με όρους όπως «Παραπλανητικό» ή «Ψευδές» μείωσε την αξιοπιστία της παραπληροφόρησης ανάμεσα στους χρήστες, αναδεικνύοντας τη σημασία των σαφών και ορατών εργαλείων επαλήθευσης για την καταπολέμηση των ψευδών πληροφοριών. Προσφατη έρευνα από το MIT έρχεται να υποστηρίξει επιπλέον αυτά τα ευρήματα και να τονίσει τη σημασία τους στον εντοπισμό της παραπληροφόρησης.
Επιπλέον, μια μελέτη εξέτασε το πρόγραμμα Community Notes του Twitter (πρώην Birdwatch), το οποίο θέλει να υιοθετήσει και η Meta στις πλατφόρμες της. Αυτή η προσέγγιση επαλήθευσης βασίζεται σε αναφορές από το κοινό, αλλά η έρευνα ανέδειξε τους περιορισμούς της στην επαλήθευση των πληροφοριών. Η έρευνα διαπίστωσε ότι τέτοιες μέθοδοι είχαν ελάχιστη επίδραση στη μείωση της αλληλεπίδρασης με παραπλανητικά tweets, τονίζοντας τη σημασία της έγκαιρης και συστηματικής επαλήθευσης για την αποτελεσματική καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
Οι παραπάνω έρευνες (και άλλες παρόμοιες) δείχνουν το άμεσο θετικό αποτέλεσμα του ελέγχου γεγονότων στη διάκριση των σαφών πληροφοριών. Από την άλλη πλευρά, τις τελευταίες μέρες η επίθεση προς τους fact checkers συνοδεύεται από μία γραφική παράσταση η οποία προέρχεται από έρευνα του Πανεπιστημίου του Harvard, συμφωνα με την οποία οι ελεγκτές γεγονότων πρόσκεινται προς την αριστερά και είναι ιδεολογικά προκατειλημμένοι. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για άρθρο του Harvard, αλλά για άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Mis/information Review που επιμελείται το Harvard Kennedy School. Το άρθρο έχει τίτλο “A survey of expert views on misinformation: Definitions, determinants, solutions, and future of the field” και οι συγγραφείς του, Ευρωπαίοι στην πλειοψηφία τους, ζήτησαν τις γνώμες των ειδικών για το θέμα της παραπληροφόρησης. Η εν λόγω γραφική παράσταση, η οποία παρουσιάζεται παρακάτω, χρησιμοποιείται στα ΜΚΔ τις τελευταίες μέρες εντελώς εκτός πλαισίου. Στο εν λόγω άρθρο οι ειδικοί τονίζουν ότι ο έλεγχος γεγονότων μπορεί να είναι αποτελεσματικός αν υιοθετηθεί καθολικά, αλλά και ότι οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να εντείνουν τον έλεγχο του περιεχομένου τους, με αλγόριθμους και αυστηρούς κανόνες. Και όχι βέβαια να τον χαλαρώσουν.
Και οι κατηγορίες για ιδεολογική μεροληψία εναντίον των ελεγκτών; Εδώ είναι ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος των διεθνών δικτύων, όπως το Διεθνές Δίκτυο Επαλήθευσης Πληροφοριών (IFCN), στη διασφάλιση της αντικειμενικότητας, της διαφάνειας και της αμεροληψίας στην επαλήθευση πληροφοριών. Το IFCN θέτει αυστηρά πρότυπα για τα μέλη του, συμπεριλαμβανομένης της προσήλωσης σε έναν Κώδικα Αρχών που επιβάλλει την αμεροληψία, τη δικαιοσύνη, τη διαφάνεια πηγών και μεθοδολογιών, καθώς και μια σαφή πολιτική διορθώσεων. Οι οργανισμοί επαλήθευσης υπόκεινται σε ανεξάρτητη αξιολόγηση για να διαπιστευθούν από το IFCN, διασφαλίζοντας τη δέσμευσή τους στην αμεροληψία και τα υψηλά επαγγελματικά πρότυπα. Αυτό το πλαίσιο προστατεύει την αξιοπιστία των πρωτοβουλιών επαλήθευσης και αντιμετωπίζει τις κατηγορίες περί ιδεολογικής μεροληψίας, ενισχύοντας τον ρόλο τους ως κρίσιμα εργαλεία για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης παγκοσμίως. Οι πολιτικές αυτές περιγράφονται λεπτομερώς και στην ιστοσελίδα μας. Η πολιτική που ακολουθεί ο οργανισμός μας είναι η ανεξαρτησία από πολιτικά κόμματα, καθώς και η διαφάνεια στις χρηματοδοτήσεις που παρουσιάζονται λεπτομερώς δημόσια. Συγκεκριμένα:
“Δεν δεχόμαστε δωρεές από πολιτικούς και κόμματα. Τα μέλη μας απαγορεύεται να είναι μέλη κομμάτων και άλλων σχετικών οργανώσεων. Τα άρθρα μας δεν εκφράζουν προσωπικές απόψεις ή προτιμήσεις. Παραθέτουμε μόνο γεγονότα. Για να εξασφαλιστεί η αμεροληψία ενός συντάκτη, το άρθρο του ελέγχεται τουλάχιστον από έναν ακόμη, ενίοτε και από περισσότερους συντάκτες. Τα ανωτέρω δεν αναιρούν το δικαίωμα των μελών της ομάδας να έχουν πολιτικές προτιμήσεις ή απόψεις σε προσωπικό επίπεδο, αλλά η δημόσια υποστήριξη προς κόμματα και πολιτικούς απαγορεύεται. Απαγορεύεται αυστηρά να τις εκφράζουν στην αρθρογραφία τους, η οποία είναι απολύτως αμερόληπτη. Απαγορεύεται η λήψη δώρων και διευκολύνσεων από πολιτικούς, κόμματα και οργανώσεις. Η χρηματοδότηση από κόμματα και πολιτικούς απαγορεύεται. Δεν επιτρέπεται στη συντακτική μας ομάδα να συμμετέχουν εργαζόμενοι σε υψηλόβαθμες θέσεις του δημόσιου τομέα. Μέχρι σήμερα, κανένα μέλος της ομάδας μας δεν απασχολείται στο δημόσιο τομέα.”
Τι προκύπτει από τα παραπάνω; Τα μηνύματα που πρέπει να κρατήσουμε είναι τα εξής:
1. Οι έρευνες δείχνουν ότι ο έλεγχος γεγονότων “δουλεύει” και δρα προστατευτικά ενάντια στην παραπληροφόρηση
2. Τα community notes δεν έχουν αντίστοιχο αποτέλεσμα στην προστασία του κοινού
3. Οι ελεγκτές γεγονότων υπόκεινται σε αυστηρό έλεγχο από διεθνείς οργανισμούς που προστατεύουν από ιδεολογική ή αλλη μεροληψία.
Το έργο των ελεγκτών γεγονότων είναι η επαλήθευση της πληροφορίας με βάση αντικειμενικές πηγές. Στον έλεγχο των ισχυρισμών της Meta και του Zuckenberg, οι ελεγκτές πληροφοριών υποστηρίζονται από την επιστημονική κοινότητα, ενώ η Meta αποτυγχάνει. Το πραγματικό ζήτημα όμως δεν είναι ποιος θα νικήσει στη συζήτηση αυτή. Το ουσιαστικό πρόβλημα τώρα είναι το αποτέλεσμα που αυτή η απόφαση θα έχει στην πληροφόρηση του κοινού και κατ’επέκταση στη χειραγώγηση που επιχειρείται και θα ενταθεί από διάφορους φορείς
