Ισχυρισμός: Σύμφωνα με τον Καθηγητή Γλωσσολογίας Γεώργιο Μπαμπινιώτη, η χαρακτηριστική σειρά των λέξεων στα Κυπριακά (με τα κλιτικά να τοποθετούνται μετά το ρήμα – π.χ. «είπα του» αντί «του είπα») οφείλεται σε επιβίωση της αντίστοιχης δομής από την Αρχαία Ελληνική η οποία επίσης τοποθετούσε τις λέξεις αυτές μετά το ρήμα.
Συμπέρασμα: η χαρακτηριστική τοποθέτηση των κλιτικών αντωνυμιών μετά το ρήμα στα Κυπριακά Ελληνικά (π.χ. «είπα του» αντί «του είπα») είναι το αποτέλεσμα συνδυασμού ιστορικής διατήρησης από παλαιότερα στάδια της Ελληνικής, και συγκεκριμένα της Μεσαιωνικής Ελληνικής, και ιδιαιτεροτήτων της ίδιας της διαλέκτου, ιδίως ως προς την προφορά της αλλά και το γραμματικό της σύστημα. Πάντως σε κάθε περίπτωση δεν αποτελεί επιβίωση κάποιου γραμματικού φαινομένου από τα Αρχαία Ελληνικά.
Τι ισχύει
Τα τελευταία χρόνια, ο Καθηγητής Γλωσσολογίας Γεώργιος Μπαμπινιώτης εμφανίζεται εβδομαδιαίως σε εκπομπή της ΕΡΤ στην ελληνική τηλεόραση, στην οποία συζητιούνται γλωσσικά θέματα με παρεμβάσεις και ερωτήσεις από το κοινό, και μαθητές από Ελλάδα και Κύπρο. Σύμφωνα με τους συντελεστές της εκπομπής, «Δεδομένου δε, ότι η κρίση ποιότητας στη γλωσσική μας επικοινωνία αποτελεί μέρος της γενικότερης κρίσης αξιών, η προβολή της εκπομπής στόχο έχει να τονίσει την αντίληψη ότι η γλώσσα – και δη, η ελληνική- έχει κατ’ εξοχήν αυθύπαρκτη αξία και δεν είναι απλώς ένα «εργαλείο», καθώς και ότι αποτελεί πρώτιστο φορέα πολιτισμού.”
Ο σκοπός και η φύση της εκπομπής έχουν προκαλέσει αντιδράσεις ανάμεσα στους κύκλους των γλωσσολόγων αφού η επιστήμη της Γλωσσολογίας στόχο έχει την περιγραφή της χρήσης της γλώσσας και δεν επιδιώκει καμία κανονιστική ή ρυθμιστική επέμβαση στη γλώσσα. Με απλά λόγια, η Γλωσσολογία περιγράφει το πώς οι ομιλητές μίας γλώσσας χρησιμοποιούν τη γλώσσα και δεν κάνει οποιαδήποτε προσπάθεια να καθορίσει ποια είναι η σωστή ή η λάθος χρήση της γλώσσας.
Η θέση των κλιτικών στην Κυπριακή
Τι ισχύει λοιπόν με τα κλιτικά για τα οποία γίνεται έντονη συζήτηση τις τελευταίες μέρες; Αρχικά, όταν μιλάμε για κλιτικά εννοούμε λέξεις οι οποίες ανήκουν στη γραμματική κατηγορία των προσωπικών αντωνυμιών. Τέτοιες λέξεις είναι οι αντωνυμίες «εγώ», «εσύ», «αυτός» κλπ. Όταν μιλάμε για αδύνατο τύπο των προσωπικών αντωνυμιών, ή αλλιώς κλιτικά, αναφερόμαστε σε τύπους όπως «μου», «σου», «του» κλπ.
Η θέση των κλιτικών σε μία πρόταση ή φράση στα Κυπριακά Ελληνικά είναι το αποτέλεσμα τόσο ιστορικής διατήρησης (επιβίωσης δηλαδή από προηγούμενες φάσεις της γλώσσας) όσο και διαλεκτικών εξελίξεων. Στα αρχαιότερα στάδια της Ελληνικής, τα κλιτικά είχαν πιο ελεύθερη τοποθέτηση, με τάση να ακολουθούν τον νόμο του Wackernagel, δηλαδή να τοποθετούνται στη δεύτερη θέση μέσα στην πρόταση, συχνά μετά το πρώτο τονισμένο στοιχείο. Με την πάροδο του χρόνου, καθώς η Ελληνική εξελίχθηκε από την Ελληνιστική Κοινή στη Μεσαιωνική, τα κλιτικά άρχισαν να αποκτούν προτίμηση για τοποθέτηση δίπλα στο ρήμα. Αυτή η τάση έγινε ιδιαίτερα έντονη στα Κυπριακά Ελληνικά, όπου τοποθετούνται σχεδόν αποκλειστικά στη μεταρηματική θέση, δηλαδή μετά το ρήμα στις περισσότερες περιπτώσεις. Για μια λεπτομερή περιγραφή και ερμηνεία ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει το άρθρο του Geoffrey Horrocks με τίτλο «Clitics in Greek: A diachronic Review”.
Στην Κοινή Νέα Ελληνική, τα κλιτικά τοποθετούνται είτε στην προρηματική (πριν το ρήμα) είτε στη μεταρηματική θέση (μετά το ρήμα), ανάλογα με το συντακτικό περιβάλλον. Για παράδειγμα, στις κύριες προτάσεις ή στις καταφατικές προτάσεις, συνήθως τοποθετούνται πριν το ρήμα. Ωστόσο, σε προστακτικές προτάσεις, η τοποθέτηση είναι μεταρηματική. Παραδείγματα:
– Κύρια πρόταση: Τον βλέπω – εδώ το “τον” (αυτόν) είναι προρηματικό, τοποθετείται πριν το ρήμα.
– Προστακτική: Δες τον! – το “τον” τώρα πηγαίνει στη μεταρηματική θέση, μετά το ρήμα.
Στα Κυπριακά Ελληνικά, ωστόσο, τα κλιτικά τοποθετούνται μετά το ρήμα ανεξάρτητα από το αν η πρόταση είναι κύρια ή δευτερεύουσα, καταφατική ή προστακτική. Αυτή η μεταρηματική θέση στα Κυπριακά θεωρείται ως διατήρηση της Μεσαιωνικής Ελληνικής, όπου τα κλιτικά μετά το ρήμα ήταν πιο συνηθισμένα. Οι γλωσσολόγοι θεωρούν ότι το φωνητικό σύστημα της διαλέκτου (συμπεριλαμβανομένων στοιχείων προσωδίας, δηλαδή ρυθμού και επιτονισμού στην ομιλία), το οποίο διαφέρει ελαφρώς από την Κοινή, ευνοεί επίσης τη μεταρηματική τοποθέτηση, διευκολύνοντας τη ροή του λόγου. Με πιο απλά λόγια η τοποθέτηση των κλιτικών μετά το ρήμα στα Κυπριακά ευνοείται από τον τρόπο που προφέρονται αυτά, δηλαδή τον ρυθμό και τον επιτονισμό τους.
Για παράδειγμα, στα Κυπριακά Ελληνικά:
– Κύρια πρόταση: Βλέπω τον (Τον βλέπω) – το “τον” ακολουθεί το ρήμα.
– Προστακτική: Δε τον (Δες τον!) – και πάλι, το “τον” παραμένει μετά το ρήμα.
(Αλλά και περιπτώσεις όπως:
- Εν τον είδα (Δεν τον είδα) – το “τον” προηγείται του ρήματος στην άρνηση.)
Συντοπτικά λοιπόν η χαρακτηριστική σειρά των κλιτικών στη μεταρηματική θέση στα Κυπριακά Ελληνικά προκύπτει από και αποδίδεται σε μια σειρά παραγόντων:
1. Ιστορική διατήρηση: Τα Κυπριακά διατηρούν χαρακτηριστικά από τη Μεσαιωνική Ελληνική, όπου τα κλιτικά μετά το ρήμα ήταν πιο συχνά. Ενώ τα Νέα Ελληνικά ανέπτυξαν πιο σύνθετους κανόνες τοποθέτησης, τα Κυπριακά διατήρησαν αυτή την παλαιότερη δομή.
2. Απώλεια της προρηματικής θέσης: Στα Κυπριακά Ελληνικά, η προρηματική τοποθέτηση που είναι συνηθισμένη στα Νέα Ελληνικά, έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Αντί αυτού, η μεταρηματική θέση έγινε η κυρίαρχη μορφή, πιθανότατα λόγω διαδικασιών γραμματικοποίησης, όπου τα κλιτικά δένονται στενά με το ρήμα.
3. Προσωδία και Φωνολογία: Το ρυθμικό και τονικό σύστημα των Κυπριακών Ελληνικών υποστηρίζει τη μεταρηματική τοποθέτηση. Τα κλιτικά ακολουθούν φυσικά το ρήμα, δημιουργώντας μια πιο ομαλή ροή στον προφορικό λόγο.
4. Γραμματικοποίηση: Με την πάροδο του χρόνου, καθώς τα Κυπριακά Ελληνικά εξελίχθηκαν, η σχέση μεταξύ του ρήματος και των κλιτικών έγινε πιο σταθερή. Το ρήμα και το κλιτικό σχηματίζουν ένα ενιαίο φωνολογικό σύνολο, το οποίο ενισχύει τη μεταρηματική τοποθέτηση στα περισσότερα περιβάλλοντα.
Συμπέρασμα: η χαρακτηριστική τοποθέτηση των κλιτικών αντωνυμιών μετά το ρήμα στα Κυπριακά Ελληνικά (π.χ. «είπα του» αντί «του είπα») είναι το αποτέλεσμα συνδυασμού ιστορικής διατήρησης από παλαιότερα στάδια της Ελληνικής, και συγκεκριμένα της Μεσαιωνικής Ελληνικής, και ιδιαιτεροτήτων της ίδιας της διαλέκτου, ιδίως ως προς την προφορά της αλλά και το γραμματικό της σύστημα.
