Όχι, δεν υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ εμβολιασμών κατά της Covid-19 και επιπλέον θανάτων (excess deaths) στην Κύπρο

Ισχυρισμός: η αύξηση της θνησιμότητας στην Κύπρο κατά τα έτη 2020-2022 οφείλεται στους εμβολιασμούς κατά της Covid-19.

Συμπέρασμα: Η μελέτη του Σωτηριάδη και των συνεργατών του παρουσιάζει δεδομένα για τη σχέση μεταξύ επιπλέων θανάτων και εμβολιασμού κατά την πανδημία της Covid-19. Χαρακτηρίζεται από σειρά μεθοδολογικών περιορισμών και ΔΕΝ χρησιμοποιεί μεθόδους επαγωγικής στατιστικής ώστε να μπορεί να δείξει αν η σχέση επιπλέον θανάτων και εμβολιασμών είναι στατιστικά σημαντική ή να καθιερώσει αιτιώδεις σχέσεις μεταξύ των υπό μελέτη παραγόντων. Άλλη σχετική μελέτη, αυτή του Λύτρα και των συνεργατών του, δείχνει με τη χρήση στατιστικών μοντέλων ότι δεν εντοπίζεται τέτοια σχέση και όπου εντοπίζεται είναι ασθενής και μη αιτιώδης.

Τι ισχύει

Σε πρόσφατες αναρτήσεις στα ΜΚΔ, προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι έχει βρεθεί αιτιώδης σχέση μεταξύ επιπλέον θανάτων και εμβολιασμών κατά της Covid-19 στην Κύπρο.

Οι ισχυρισμοί αυτοί βασίζονται σε άρθρο του Ελπιδοφόρου Σωτηριάδη και των συνεργατών του, το οποίο δημοσιεύτηκε στις 12/02/2024 στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Community Medicine and Public Health Reports. Στο εν λόγω άρθρο παρουσιάζεται μία ανάλυση των επιπλέον θανάτων στην Κύπρο σε σχέση με τους εμβολιασμούς κατά της Covid-19 κατά την περίοδο της πανδημίας στο νησί. Χρησιμοποιούνται οι επιπλέον θάνατοι κατά τα έτη 2016-2022 στη βάση στοιχείων από το Υπουργείο Υγείας και οι εμβολιασμοί κατά της Covid-19 οι οποίοι είναι διαθέσιμοι από το European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Οι επιπλέον θάνατοι κατά την περίοδο αυτή υπολογίζονται ως η αύξηση στη θνησιμότητα ανά μήνα σε σύγκριση με το μέσο όρο θανάτων σε μία συγκεκριμένη περίοδο (2016-2019).

Οι πληροφορίες αυτές παρουσιάζονται στο άρθρο του Σωτηριάδη και των συνεργατών του σε πίνακες και γραφήματα. Όπως φαίνεται στα παρακάτω διαγράμματα, παρατηρείται αύξηση στους επιπλέον θανάτους για το συνολικό πληθυσμό της Κύπρου (Διαγράμματα 1 και 2). Τα δεδομένα αυτά παρουσιάζονται σε σχέση με τους εμβολιασμούς στο Διάγραμμα 1, όπου εντοπίζονται από τους συγγραφείς της μελέτης δύο κορυφές (peaks) στους επιπλέον θανάτους, οι οποίες θεωρούν ότι ακολουθούν τις κορυφές εμβολιασμών (vaccination peaks) (Διάγραμμα 2) κατά τις οποίες εμβολιάστηκε το 42% και το 71% του πληθυσμού, όπως αναφέρουν. Εντούτοις, δεν δικαιολογούν πώς ορίστηκαν αυτές οι κορυφές σε στατιστικό επίπεδο ούτε προσφέρουν κάποια στατιστική ανάλυση που, τουλάχιστον, να συσχετίζει τους επιπλέον θανάτους με τους εμβολιασμούς. Στην απουσία στατιστικής ανάλυσης, ο χαρακτηρισμός αυτών των σημείων ως κορυφές είναι αυθαίρετος και δεν υποδεικνύει καμία συσχέτιση μεταξύ των δύο παραγόντων που μελετούνται.

Διάγραμμα 1: αθροιστικοί επιπλέον θάνατοι και δόσεις εμβολίου για το συνολικό πληθυσμό της Κύπρου.

Η μελέτη των Λύτρα και συνεργατών

Αντίστοιχη μελέτη υπάρχει εδώ και ένα χρόνο (02/05/2024) δημοσιευμένη στο περιοδικό Vaccine από τον Θεόδωρο Λύτρα και τους συνεργάτες του με πολύ διαφορετικά όμως συμπεράσματα. Υπολογίζοντας τους επιπλέον θανάτους με βάση δεδομένα από το 2010 μέχρι το 2019, ο Λύτρας και οι συνεργάτες του δεν βρήκαν σχέση μεταξύ επιπλέον θανάτων και εμβολιασμών κατά τα έτη 2020-2022 ούτε στο συνολικό πληθυσμό της Κύπρου ούτε ανά ηλικιακή ομάδα, εκτός από μία ασθενή σχέση στην ηλικιακή ομάδα των 18-40 ετών (Διάγραμμα 4). Οι επιπλέον θάνατοι στην ομάδα αυτή αντιστοιχούσαν σε 1.09/10000 θανάτους στις πρώτες οκτώ εβδομάδες μετά τον εμβολιασμό.

Με βάση τα παραπάνω, οι συγγραφείς υπολόγισαν ότι αν όντως υπήρχε αιτιακή σχέση μεταξύ των εμβολιασμών και των επιπλέον θανάτων, θα αναμένονταν μέσα στο 2021 34 θάνατοι στην ηλικιακή ομάδα των 18-40 ετών να οφείλονταν στον εμβολιασμό. Κοίταξαν λοιπόν τους θανάτους που συνέβησαν σε αυτή την ηλικιακή ομάδα μέσα στο 2021 και έλαβαν χώρα μέχρι 8 εβδομάδες μετά τη χορήγηση του εμβολίου (το όριο των 8 εβδομάδων καθορίστηκε με βάση το ότι φάνηκε στατιστική σημαντικότητα μόνο για αυτό το όριο και όχι για μεγαλύτερα χρονικά όρια από τον εμβολιασμό). Μια προσεκτική ματιά έδειξε ότι υπήρξαν 18 τέτοιοι θάνατοι από τους οποίους οι 5 οφείλονταν σε τραυματισμό, ο ένας σε κορονοϊό, οι 5 σε προϋπάρχων καρκίνο, ο ένας σε εγκεφαλικό επεισόδιο, ο ένας σε χρόνια κίρρωση ήπατος και 3 σε απόφραξη του μυοκαρδίου (2 από τους οποίους είχαν διαγνωστεί από πριν με αθηροσκλήρωση). Δύο θάνατοι θεωρήθηκαν όντως ότι οφείλονταν σε παρενέργειες του εμβολίου: ένας από θρόμβωση (Vaccine-induced Thrombotic Thrombocytopenia), και ένα δεύτερος από υποαραχνοειδή αιμορραγία. Οι θάνατοι αυτοί υποδεικνύουν την απουσία αιτιώδους σχέσης μεταξύ εμβολιασμού και επιπλέον θανάτων στην ομάδα αυτή, και επομένως η σχέση που παρατηρήθηκε οφείλεται σε λάθος Τύπου 1 (Type 1 random error), δηλαδή σε τυχαίο σφάλμα που οφείλεται σε αστάθμιστους παράγοντες.

Η μελέτη του Λύτρα και συνεργατών διαπιστώνει με σαφήνεια πως ΔΕΝ βρέθηκε αιτιώδης σχέση μεταξύ εμβολιασμών και αυξημένων θανάτων, ενώ η μεγαλύτερη θνησιμότητα οφείλεται κυρίως στην Covid-19, πράγμα που όπως τονίζουν δείχνει την εξαιρετική ασφάλεια των εμβολίων που χρησιμοποιήθηκαν.

Απόσπασμα από την έρευνα των Λύτρα και των συνεργατών του.

Σύγκριση των δύο μελετών

Γιατί λοιπόν υπάρχει διάσταση στα συμπεράσματα των δύο ερευνών; Πού εντοπίζονται οι διαφορές τους;

Η απάντηση βέβαια είναι απλή: οι διαφορές οφείλονται στη μεθοδολογία που χρησιμοποιεί η κάθε μελέτη. Πρώτα πρώτα η έρευνα των Σωτηριάδη και των συνεργατών του ΔΕΝ χρησιμοποιεί μεθόδους επαγωγικής στατιστικής για την ανάλυση των δεδομένων, αλλά μόνο περιγραφικές μεθόδους, όπως γραφήματα και πίνακες. Η επαγωγική στατιστική είναι ο κλάδος ο οποίος επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων μέσω στατιστικών αναλύσεων, ενώ η περιγραφική στατιστική απλά οργανώνει τα δεδομένα με τρόπο που να αναδεικνύονται μοτίβα και τάσεις, χωρίς όμως να μπορεί να πει αν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ ομάδων, σχέσεων ή παραγόντων. Η μελέτη των Λύτρα και συνεργατών από την άλλη πλευρά χρησιμοποιεί μεθόδους επαγωγικής στατιστικής για την ανάλυση των πληροφοριών, και μάλιστα χρησιμοποιεί τη γραμμική παλινδρόμηση (linear regression). Η ανάλυση αυτή επιτρέπει όχι μόνο τον εντοπισμό αιτιωδών σχέσεων (σχέσεων αιτίας και αποτελεσμάτων) μεταξύ παραγόντων, αλλά μπορεί να υπολογίσει επίσης τη συμβολή του κάθε παράγοντα στην επεξήγηση της μεταβλητής ενδιαφέροντος (στην προκειμένη περίπτωση τους “επιπλέον θανάτους”) και κυρίως να κάνει προβλέψεις για το πώς θα συμπεριφερθεί η προς μελέτη μεταβλητή και σχέση. Στην ανάλυση αυτή μπορούν να συμπεριληφθούν και περισσότεροι του ενός παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν τη μεταβλητή ενδιαφέροντος (“επιπλέον θάνατοι”), όπως οι εμβολιασμοί, αλλά και οι θερμοκρασίες. Αυτή η τελευταία μεταβλητή έχει φανεί ότι επηρεάζει τους επιπλέον θανάτους και έχει χρησιμοποιηθεί για τη μοντελοποίηση των θανάτων που οφείλονται στην εποχιακή γρίπη.

Στη μελέτη των Λύτρα και των συνεργατών του λαμβάνεται υπόψη ώστε το μοντέλο που χρησιμοποιείται για την ανάλυση να είναι πιο ολοκληρωμένο. Η δυνατότητα για προβλέψεις που επιτρέπει η γραμμική παλινδρόμηση είναι αυτή που δίνει τον αναμενόμενο αριθμό θανάτων στην περίπτωση που οι επιπλέον θάνατοι οφείλονταν στους εμβολιασμούς και μας επιτρέπει να συγκρίνουμε τους προβλεπόμενους θανάτους με τους πραγματικούς ώστε να αποφασίσουμε αν η σχέση που παρατηρούμε όντως είναι αιτιώδης ή όχι.

Επιπρόσθετα, η μελέτη του Σωτηριάδη και συνεργατών αναγνωρίζει την ύπαρξη κάποιων περιορισμών οι οποίοι χρειάζεται να ληφθούν υπόψη και απαιτούν περισσότερη έρευνα για ασφαλή συμπεράσματα. Για παράδειγμα, δεν έχουν στην κατοχή τους στοιχεία για την αιτιολογία των επιπλέον θανάτων καθότι δεν είχαν πρόσβαση σε δεδομένα όπως πιστοποιητικά θανάτων. Αναφέρουν επίσης την πιθανότητα οι θάνατοι από Covid-19 να ήταν λιγότεροι ή περισσότεροι απ’ όσους αναφέρθηκαν. Το σημαντικότερο όμως που και οι ίδιοι αναγνωρίζουν και έχει αναφερθεί συχνά στη βιβλιογραφία είναι το θέμα των αλλαγών στη συμπεριφορά των ανθρώπων λόγω της πανδημίας και των νέων συνθηκών που αυτή προκάλεσε (διατροφή, χρήση φαρμάκων και αλκοόλ), συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης πρόσβασης σε υγειονομικές υπηρεσίες, λόγω της πιέσεως που ασκήθηκε στα συστήματα υγείας εξαιτίας της πανδημίας.

Συγγραφέας: Δρ. Λουκία Ταξιτάρη και Θάνος Σιτίστας (Επαχτίτης)