Μεθοδολογία

Για να επιλέξουμε το περιεχόμενο που θα αναλύσουμε, παρακολουθούμε τα θέματα που κυκλοφορούν στα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα. Δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στα ερωτήματα που μας στέλνουν οι αναγνώστες μας, για θέματα που μας προτείνουν να εξετάσουμε. Μπορείτε να το κάνετε πατώντας εδώ.

Η μεθοδολογία fact-checking περιλαμβάνει τον έλεγχο δημοσιεύσεων και δηλώσεων για την ακρίβειά τους, αναζητώντας αξιόπιστες, κατά κανόνα πρωτογενείς πηγές και επιβεβαιώνοντας τα γεγονότα. Δευτερογενείς πηγές ή δηλώσεις από άτομα που δεν θέλουν να κατονομαστούν, χρησιμοποιούνται μόνο επικουρικά και εφόσον υπάρχουν πρωτογενείς πηγές. Σκοπός είναι η διασφάλιση της ακρίβειας των πληροφοριών που κυκλοφορούν δημοσίως, εμποδίζοντας τη διάδοση παραπληροφόρησης και fake news όχι μέσω λογοκρισίας (που είναι ούτως ή άλλως αδύνατη) αλλά μέσω τεκμηριωμένης πληροφόρησης. Αυτή η διαδικασία είναι ουσιώδης στη σύγχρονη εποχή της ψηφιακής πληροφορίας, όπου η πρόσβαση σε μεγάλο όγκο πληροφοριών μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε σύγχυση και παρανοήσεις.

Παράλληλα, χρησιμοποιούμε ψηφιακά μέσα που μας επιτρέπουν να διαπιστώσουμε τη διάδοση ενός ισχυρισμού. Αν ένας ισχυρισμός έχει μηδενική διάδοση, δεν τον εξετάζουμε για να μην ενισχύσουμε την απήχησή του. Αντιθέτως, θα εξετάσουμε ένα ισχυρισμό που έχει μεγάλη διάδοση. Το εάν θα προκύψει άρθρο για κάποιον ισχυρισμό, εξαρτάται από τα διαθέσιμα στοιχεία. Φροντίζουμε οι πηγές μας να είναι ανοιχτές και διαθέσιμες στους αναγνώστες μας, για να είναι σε θέση να διαπιστώσουν και από μόνοι τους το συμπέρασμα. Σε περίπτωση που οι αναγνώστες μας διαφωνήσουν με τα συμπεράσματά μας, μπορούν να υποβάλουν παράπονο στην αφιερωμένη για αυτό τον σκοπό σελίδα μας.

Γενική μεθοδολογία (10 βήματα)

1. Αρχικά βλέπουμε και διαβάζουμε αναλυτικά και με προσοχή τον ισχυρισμό. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι περιλαμβάνει ή και τι υπονοεί.

2. Βρίσκουμε και αξιολογούμε την αρχική προέλευση. Μπορεί να εμφανιστεί ένας ισχυρισμός στην Ελλάδα, ο οποίος ωστόσο να είναι παλιότερος ή να έχει έρθει από το εξωτερικό.

3. Παραθέτουμε το γενικό πλαίσιο. Ένας ισχυρισμός μπορεί για παράδειγμα να αφορά ένα υποτιθέμενο συμβάν στα πλαίσια μιας πολεμικής σύγκρουσης. Παρέχουμε στους αναγνώστες μια σύντομη και περιεκτική εικόνα των γεγονότων που πλαισιώνουν τον ισχυρισμό.

4. Συγκεντρώνουμε στοιχεία. Βρίσκουμε όσες περισσότερες πηγές μπορεί να υπάρχουν και τις διασταυρώνουμε για να σχηματίσουμε μια πρώτη γενική εικόνα. Κατόπιν αρχίζουμε να συνθέτουμε το άρθρο μας, με βάση τις πηγές που είναι αξιόπιστες και μπορούν να διασταυρωθούν. Όλες οι πηγές παρατίθενται με ενεργό σύνδεσμο επί του κειμένου, για να μπορεί να τις διαβάσει ο αναγνώστης και να βγάλει τα συμπεράσματά του.

5. Εάν χρειαστεί, επικοινωνούμε με επιστήμονες και εμπειρογνώμονες για να μας δώσουν πληροφορίες.

6. Εάν χρειαστεί, επικοινωνούμε με το άτομο/α που διατύπωσαν τον ισχυρισμό. Για παράδειγμα, όταν ο ισχυρισμός είναι ασαφής ή δεν είμαστε σίγουροι εάν όντως διατυπώθηκε από κάποιον συγκεκριμένα.

7. Αφού συγκεντρώσουμε και αναλύσουμε όλα τα στοιχεία, προχωρούμε στη συγγραφή του άρθρου. Το άρθρο γράφεται με τρόπο που να επιτρέπει στους αναγνώστες να έχουν άμεση πρόσβαση στις πηγές και να μπορούν να αναπαράγουν και μόνοι τους τα ευρήματά μας.

8. Έλεγχος πριν τη δημοσίευση. Είναι σημαντικό τα άρθρα μας να ελέγχονται και από μέλη της υπόλοιπης ομάδας για τυχόν λάθη ή παραλείψεις. Κατά αυτό τον τρόπο, μειώνουμε την πιθανότητα να μεταδώσουμε ανακριβή πληροφορία.

9. Επίσης, πριν τη δημοσίευση ελέγχουμε το “στήσιμο” και τη δομή του άρθρου, ούτως ώστε να είναι ευανάγνωστο και εύκολα κατανοητό. Αν και η ακρίβεια της πληροφορίας είναι εξαιρετικά σημαντική, οφείλουμε να την παρουσιάσουμε με εύκολα κατανοητό τρόπο.

10. Κατόπιν προχωρούμε στη δημοσίευση. Ωστόσο δεν σταματάμε εδώ. Εάν κάποιος αναγνώστης μας θεωρήσει ότι έχουμε σφάλει, μπορεί να μας ενημερώσει για να προβούμε σε επανέλεγχο.

Για το fact-checking, υπάρχουν επίσης διάφορα ψηφιακά εργαλεία και μέσα που μπορούν να βοηθήσουν στην επαλήθευση πληροφοριών:

Εδώ είναι μια λίστα με ψηφιακά εργαλεία για τον έλεγχο των γεγονότων:

Google Fact Check Explorer: Το Google Fact Check Explorer είναι σχεδιασμένο για να διευκολύνει τη δουλειά των ελεγκτών γεγονότων, αλλά και των απλών χρηστών του διαδικτύου. Μπορεί να τοποθετήσετε λέξεις-κλειδιά στην μπάρα αναζήτησης και να δείτε εάν υπάρχει κάποιο σχετικό fact-check.

Exif Data Viewer: Eίναι ένα εργαλείο που σας επιτρέπει να εξάγετε και να αναλύσετε μεταδεδομένα (metadata) από ψηφιακές εικόνες. Αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο για την επαλήθευση της αυθεντικότητας των εικόνων και την αναγνώριση οποιασδήποτε τροποποίησης ή μετατροπής.

InVID: Το InVID είναι ένα πρόσθετο προγράμματος περιήγησης που βοηθά τους δημοσιογράφους και τους ελεγκτές γεγονότων να επιβεβαιώσουν την αυθεντικότητα βίντεο και εικόνων που βρίσκονται σε κοινωνικά δίκτυα. Παρέχει εργαλεία για την ανάλυση του περιεχομένου βίντεο, την ανίχνευση deepfakes και την αναγνώριση της προέλευσης των αρχείων μέσων ενημέρωσης.

Reverse Image Search (TinEye): Το TinEye είναι ένα εργαλείο αντίστροφης αναζήτησης εικόνας που σας επιτρέπει να βρείτε την πρωτότυπη πηγή μιας εικόνας ή να ελέγξετε αν έχει τροποποιηθεί ή χρησιμοποιηθεί σε παραπλανητικό πλαίσιο.

Η αντίστροφη αναζήτηση εικόνας γίνεται επίσης μέσω των δυνατοτήτων που προσφέρουν μηχανές αναζήτησης όπως η Google, η Yandex και η Baidu.

Google Scholar: Για αναζήτηση επιστημονικών άρθρων και μελετών.

Hoaxy: Το Hoaxy είναι ένα εργαλείο που οπτικοποιεί τη διάδοση ισχυρισμών και άρθρων ελέγχου γεγονότων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Βοηθά τους χρήστες να κατανοήσουν τη δυναμική διάδοσης της παραπληροφόρησης δείχνοντας πώς εξαπλώνεται η πληροφορία σε διάφορες πλατφόρμες και δίκτυα.

Wolfram Alpha: Το Wolfram Alpha είναι ένα μηχανή υπολογιστικής γνώσης που μπορεί να παρέχει ακριβείς πληροφορίες και να εκτελέσει υπολογισμούς. Αν και δεν είναι σχεδιασμένη ειδικά για τον έλεγχο γεγονότων, μπορεί να αποτελέσει μια πολύτιμη πηγή για την επιβεβαίωση αριθμητικών δεδομένων και την απόκτηση ακριβών πληροφοριών σε μια ευρεία γκάμα θεμάτων.

twXplorer: Το twXplorer είναι ένα εργαλείο που σας επιτρέπει να αναζητήσετε και να αναλύσετε δεδομένα από το Twitter (νυν X). Μπορεί να είναι χρήσιμο για την παρακολούθηση της διάδοσης παραπληροφόρησης στο Twitter, την αναγνώριση επιδραστικών λογαριασμών και την παρακολούθηση των τάσεων που σχετίζονται με συγκεκριμένα θέματα.

Το CrowdTangle (για το διάστημα που είναι ακόμη διαθέσιμο), το χρησιμοποιούμε για την παρακολούθηση του πώς διαδίδονται οι πληροφορίες στα social media.

Botometer: Ελέγχει αν ένας λογαριασμός στο Twitter είναι πιθανόν να είναι bot.

Bellingcat’s Digital Forensics Tools: Παρέχει εργαλεία για την επαλήθευση πηγών και την ανάλυση δεδομένων από ανοικτές πηγές (OSINT).

Wayback Machine: Για την πρόσβαση σε παλαιότερες εκδόσεις ιστοσελίδων και τον έλεγχο της εξέλιξης του περιεχομένου τους με το πέρασμα του χρόνου. Επίσης μπορούμε να βρούμε ιστοσελίδες και περιεχόμενο που έχουν πλέον κατέβει.

Google Maps, Google Street View και Google Earth. Βοηθούν στον γεωγραφικό εντοπισμό σημείων όπου διάφορα γεγονότα φέρεται να έλαβαν χώρα. Μπορούμε να δούμε εξωτερικές εικόνες κτιρίων και άλλων σημείων ενδιαφέροντος, τρισδιάστατη απεικόνιση, καθώς και να μετρήσουμε αποστάσεις είτε οδικά, περπατώντας, μέσω συγκοινωνιών, ή ακόμη και σε ευθεία γραμμή.

Άλλες ιστοσελίδες στα Ελληνικά όπως το Greece Fact Check, τα Ελληνικά Hoaxes και το FactReview.

Είναι εξαιρετικά σημαντική για τη δουλειά μας η καλή γνώση της μηχανής αναζήτησης Google. Η Google είναι η δημοφιλέστερη μηχανή αναζήτησης στο διαδίκτυο. Πέρα από την “κλασική” αναζήτηση με λέξεις ή φράσεις-κλειδιά, υπάρχουν και άλλες εύκολες τεχνικές για να βρούμε ευκολότερα τα αποτελέσματα που αναζητούμε. Αυτές οι τεχνικές που χρησιμοποιούμε στη μεθοδολογία μας μπορούν να φανούν χρήσιμες και σε εσάς.

1. Αν πληκτρολογήσουμε για παράδειγμα Ακρόπολη, θα δούμε πως πριν τη λίστα με τα αποτελέσματα, υπάρχουν επιλογές όπως Εικόνες, Ειδήσεις, Χάρτες κτλ. Η πρώτη επιλογή θα μας δώσει μια λίστα με εικόνες της Ακρόπολης. Η δεύτερη θα μας δώσει αποκλειστικά ειδήσεις και όχι αποτελέσματα όπως για παράδειγμα το σχετικό λήμμα της Wikipedia. Η τρίτη επιλογή θα μας παραπέμψει στο Google Maps, το οποίο είναι διαθέσιμο και στα δεξιά της εικόνας και το οποίο μπορούμε να κλικάρουμε για να δούμε χάρτη της περιοχής, να λάβουμε οδηγίες πλοήγησης κτλ.

2. Χρησιμοποιήστε τα εισαγωγικά σύμβολα ” ” για να αναζητήσετε μια ακριβή φράση: Εάν ψάχνετε για τη φράση Patrick Stewart young (δηλαδή ο ηθοποιός Πάτρικ Στιούαρτ σε νεαρή ηλικία), θα έχετε αποτελέσματα που έχουν όλες αυτές τις λέξεις, αλλά όχι απαραίτητα με τη σειρά που τις αναζητάτε. Με την προσθήκη εισαγωγικών στην αναζήτηση της φράσης “Patrick Stewart young”, θα έχετε μόνο αποτελέσματα που περιλαμβάνουν όλες αυτές τις λέξεις με αυτή τη σειρά.

3. Εξαιρέστε όρους με ένα σύμβολο μείον (-) σύμβολο. Χρησιμοποιήστε το σύμβολο μείον για να αποκλείσετε όλους τους όρους που δεν θέλετε. Για παράδειγμα, best app -Android για αποτελέσματα που παραλείπουν λίστες των κορυφαίων εφαρμογών Android. Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε το σύμβολο +. Για παράδειγμα, tom cruise +mission imposible, για να πάρουμε ως αποτελέσματα τον ηθοποιό και τις σχετικές ταινίες. Όπως προαναφέραμε, αν δεν θέλουμε πληροφορίες για τις ταινίες mission imposible, αλλά μόνο για τον ηθοποιό, πληκτρολογούμε στην Google τους όρους tom cruise -mission imposible.

4. Εισάγετε δύο τελείες (..) μεταξύ αριθμών για να αναζητήσετε ένα εύρος. Εάν θέλετε να περιορίσετε τα αποτελέσματα σε ένα εύρος ημερομηνίας ή τιμών, χρησιμοποιήστε δύο τελείες μεταξύ των αριθμών. Θα μπορούσατε να ψάχνετε για έναν υπολογιστή μέσα σε ένα συγκεκριμένο εύρος τιμών, ώστε να μπορείτε να αναζητήσετε υπολογιστή σε τιμές $ 500 .. $ 900 για να έχετε μόνο αποτελέσματα που ταιριάζουν σε αυτό το εύρος τιμών.

5. Προσθήκη ιστότοπου: Για να αναζητήσετε πληροφορίες από έναν μόνο ιστότοπο: Εάν θέλετε αποτελέσματα από έναν συγκεκριμένο ιστότοπο, χρησιμοποιήστε το site: ακολουθούμενο απευθείας από τη διεύθυνση URL ιστότοπου που θέλετε να χρησιμοποιήσετε. Για παράδειγμα, αν θέλετε να αναζητήσετε μέσω Google άρθρα αποκλειστικά στην ιστοσελίδα μας για εμβόλια και COVID-19, πληκτρολογήστε site:factchecker.gr εμβόλια covid-19.

6. Αστερίσκοι: Όταν χρησιμοποιείτε έναν αστερίσκο σε έναν όρο αναζήτησης στην Google, θα αφήσει ένα κενό που μπορεί να συμπληρωθεί αυτόματα από τη μηχανή αναζήτησης. Για παράδειγμα, Come * near * me. Η Google θα αναζητήσει αυτή τη φράση γνωρίζοντας ότι οι αστερίσκοι μπορεί να είναι οποιαδήποτε λέξη. Αυτό μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο αν για παράδειγμα ψάχνουμε στίχους τραγουδιών και δεν ξέρουμε όλες τις λέξεις.

7. Αναζήτηση ιστοσελίδων που είναι παρόμοιες με άλλες. Για παράδειγμα, μπορούμε να πληκτρολογήσουμε related:amazon.com και να λάβουμε αποτελέσματα άλλων παρόμοιων ηλεκτρονικών καταστημάτων.

8. Μπορείτε να καθορίσετε το χρονικό εύρος της αναζήτησης, όπως για παράδειγμα αποτελέσματα που κυκλοφόρησαν την τελευταία ώρα, τις τελευταίες 24 ώρες κοκ. Μπορείτε επίσης να ανατρέξετε σε παλιότερα αποτελέσματα, εισάγοντας συγκεκριμένο εύρος ημερομηνιών στην επιλογή custom range.

9. Η γλώσσα στην οποία αναζητούμε (πχ Ελληνικά) μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα περιορισμένα αποτελέσματα. Αναζητώντας σε διαφορετικές γλώσσες, μπορούμε να διαφοροποιήσουμε τα αποτελέσματα αναζήτησης και να αποκτήσουμε πιο ολοκληρωμένες πληροφορίες. Για να βεβαιωθούμε ότι δεν ψάχνουμε σε μια ενιαία γλώσσα, μπορούμε να πατήσουμε το κουμπί Tools (Εργαλεία) ακριβώς κάτω από τη γραμμή αναζήτησης και να επιλέξουμε οποιαδήποτε γλώσσα (any language) που εμφανίζεται. Σε περίπτωση που λάβετε αποτελέσματα σε γλώσσα που δεν γνωρίζετε, για παράδειγμα Γερμανικά, κάντε δεξί κλικ και επιλέξτε την προεπιλεγμένη γλώσσα που χρησιμοποιείτε. Για παράδειγμα, δεξί κλικ και κατόπιν αριστερό κλικ στην επιλογή Transale to English. Εξυπακούεται πως δεν πρέπει να θεωρήσουμε αυτή την αυτόματη μετάφραση ως απόλυτα ακριβή.

11. Αναζήτηση αρχείου. Μπορείτε να αναζητήσετε αρχεία όπως PDF, Word κτλ, χρησιμοποιώντας την εντολή filetype:. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να βρούμε πληροφορίες σε PDF για εμβόλια COVID, πληκτρολογούμε covid vaccines filetype:pdf.

12. Για να αναζητήσετε μια εικόνα, μπορείτε να κάνετε δεξί κλικ πάνω της και κατόπιν αριστερό κλικ στην επιλογή Search Google for image. Κατά αυτό τον τρόπο, μπορείτε να δείτε που αλλού έχει εμφανιστεί η εικόνα, να τη βρείτε σε διάφορα μεγέθη κτλ.

13. Χρησιμοποιείστε την επιλογή Advanced Search της Google που σας δίνει τη δυνατότητα να εφαρμόσετε απευθείας κάποια από τα παραπάνω φίλτρα στην αναζήτησή σας. Αυτή η λειτουργία σας επιτρέπει να εισάγετε λέξεις -κλειδιά ή φράσεις σε συγκεκριμένα πεδία. Τα αποτελέσματα μπορούν να συγκεκριμενοποιηθούν ακόμη περισσότερο επιλέγοντας τη γλώσσα, την περιοχή, την τελευταία ενημέρωση, το domain και την τοποθεσία για τον όρο που αναζητούμε.

14. Συνώνυμες λέξεις: Χρησιμοποιήστε το σύμβολο ~ για να πάρετε αποτελέσματα με συνώνυμες λέξεις αυτών που χρησιμοποιήσατε. Για παράδειγμα “iPhone ~cheap” (φθηνό), θα σας δώσει αποτελέσματα και με την λέξη “iPhone inexpensive” (οικονομικό).

Αυτά τα εργαλεία μπορούν να βοηθήσουν στο να κατανοήσετε καλύτερα την προέλευση, την ακρίβεια και την εμβέλεια των πληροφοριών που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο.

Δίνουμε έμφαση σε περιπτώσεις παραπληροφόρησης που στοχεύουν ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, όπως για παράδειγμα τους πρόσφυγες. Έμφαση δίνουμε επίσης σε θέματα που αφορούν τη δημόσια υγεία (πχ COVID-19), γεγονότα της επικαιρότητας, όπως η εισβολή στην Ουκρανία, θέματα πολιτικής, καθώς και θέματα που αφορούν την παραπληροφόρηση μέσω τεχνητής νοημοσύνης.

Ασχολούμαστε με περιεχόμενο που βασίζεται σε επαληθεύσιμα γεγονότα ή δεδομένα. Δεν αναλύουμε απόψεις, μελλοντικές προβλέψεις, ή οτιδήποτε δεν μπορεί να διασταυρωθεί με αξιόπιστες πηγές, τις οποίες πάντα παραθέτουμε με ενεργό λινκ. Εφαρμόζουμε τα ίδια πρότυπα επαλήθευσης σε όλα μας τα άρθρα.

Δεν ασχολούμαστε με θέματα life style, αθλητικά, σατιρικά, προσωπικές απόψεις (εφόσον δεν κάνουν επίκληση σε ανακριβείς πληροφορίες) και θέματα με χαμηλή διάδοση ή μηδενικό κοινωνικό αντίκτυπο.

Αναφέρουμε πάντα, μέσω πολλών συνδέσμων, τις πηγές στις οποίες βασίζουμε τις αξιολογήσεις μας, έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί εύκολα να αναπαράγει τη διαδικασία επαλήθευσης που πραγματοποιήθηκε από εμάς και ενδεχομένως να το διαψεύσει σε περίπτωση που έχουμε παρερμηνεύσει τα διαθέσιμα δεδομένα. Τα δεδομένα αναλύονται με σαφήνεια, για να γίνονται κατανοητά απ’ όλους.

Κατά προτίμηση χρησιμοποιούμε περισσότερες από μια διαθέσιμες πρωταρχικές πηγές, σπανίως δευτερογενείς και εξαιρετικά σπάνια ανώνυμες. Ανώνυμη πηγή μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περίπτωση που συντρέχουν λόγοι ασφάλειας. Στις περιπτώσεις δευτερογενών ή ανώνυμων πηγών, θα χρησιμοποιήσουμε πάντα και πρωτογενείς πηγή ή πηγές.

Το περιεχόμενο που αναλύθηκε, ταξινομείται σε μία ή περισσότερες από τις κάτωθι κατηγορίες:

Ψευδές
Παραπλανητικό
Λείπει Θεματικό Περιεχόμενο
Ψευδοεπιστήμη
Θεωρίες Συνωμοσίας
Τροποποιημένη Εικόνα
Τροποποιημένο Βίντεο
Τεχνητή Νοημοσύνη
Πολιτική
Απάτη

Πριν από τη δημοσίευση, όλες οι αναλύσεις υποβάλλονται σε δύο γύρους επανεξέτασης από δύο τουλάχιστον αρθρογράφους, εκτός από τον αρχικό συγγραφέα, για να εντοπιστούν τυχόν σφάλματα και ανακρίβειες.